I. Dưỡng sinh về tinh thần
Đầu tiên cần nắm vững phương pháp điều tiết tâm lý
Thời cổ đại không có thiết bị điều hòa, do đó khi đến mùa hè, cái nóng khốc liệt làm cho tâm lý con người ta cũng đặc biệt nóng nảy vậy nên chỉ có học cách tự mình điều tiết mới là thượng sách.
Phòng ở phải sạch sẽ, mát mẻ. Buổi tối nhiệt độ trong phòng thấp, nên mở cửa thông gió đổi khí. Buổi trưa nhiệt độ ngoài phòng cao hơn trong phòng, nên đóng cửa, kéo rèm che. Môi trường hoàn cảnh mát mẻ, làm cho người ta tâm tĩnh thần an.
Mùa hè nắng nóng như thiêu đốt, trong người dễ nóng bức bất an, mệt mỏi nóng nảy. Do đó trước tiên, tư tưởng của bản thân cần tĩnh lại, thần thanh khí hòa, tuyệt đối cấm kỵ tính khí phát hỏa, gặp chuyện không như ý là nhảy dựng lên. Phiền táo sinh nhiệt, cần phòng tránh tâm hỏa nội sinh. Bảo trì gìn giữ trạng thái thanh đạm, tức bình hòa ninh tĩnh, tránh tâm lý cảm xúc lo âu buồn bực, căng thẳng… ảnh hưởng cuộc sống sinh hoạt rồi dẫn tới các loại bệnh tật phát sinh.
Vậy thì nên tiến hành tự mình điều tiết như thế nào?
Nội kinh nói rất hay, mùa hè nên ngủ muộn dậy sớm. Ngủ muộn hơn một chút, là thuận ứng tự nhiên – âm khí không đủ; dậy sớm một chút, là thuận ứng dương khí xung thịnh. Buổi trưa nên ngủ một giấc để không chán ngán ngày dài, tinh thần không bực bội. Tuyệt đối không vì cảnh cả ngày trời nóng mà tâm sinh buồn bực nóng nảy, tức giận vô cớ.
Hãy giữ cho tinh thần căng tràn, đạt được vẻ đẹp thanh tú mà mùa hạ phải có, đồng thời nên tuyên phát hết mức. Nếu yêu hãy bộc lộ ra (chính giống như bạn đối diện với đối tượng mình yêu, tâm tình nên bộc lộ tối đa ra bên ngoài, không nên giữ trong lòng). Đây chính là phương pháp thích ứng khí hậu của mùa hạ – đạo dưỡng khí trường cửu. Mấu chốt của dưỡng sinh mùa hạ là làm cho người ta “vô nộ” (không tức giận), khí vượng có thể tuyên phát cách đầy đủ bình thường, nhưng không thể loạn. Tâm lý nóng nảy chính là loạn, nghịch; vậy sẽ làm thần chí tổn thương, như mùa thu bị sốt rét chính do đó mà dẫn tới.
Người thời nay điều kiện sinh hoạt cải thiện đáng kể. Đến mùa hè, một mặt hãy lợi dụng điều tiết của ăn uống, sinh hoạt mà bảo vệ sức khỏe; mặt khác không thể bỏ qua điều tức tĩnh tâm chủ quan. Khi đến mùa hạ, đừng ngần ngại mà hãy cố gắng hữu ý tham gia một số hoạt động có thể khiến con người vui vẻ, thoải mái, thanh thản như tập luyện buổi sáng, vui chơi hợp lý, nghỉ ngơi tránh nắng… Tóm lại, khi vào hạ, dưỡng tâm là thượng sách, dưỡng tâm phải ưu tiên. Các bạn nên nhớ rằng “một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ”.
II. Dưỡng sinh trong vấn đề hoạt động
1. Vận động vào mùa hè cần chú ý gì ?
Mùa hè không nên vận động quá nhiều hay quá mạnh, chỉ nên vận động ôn hòa vừa phải ra ít mồ hôi là được. Vì vận động quá mạnh, ra nhiều mồ hôi dễ tổn thương tâm âm. Tập luyện thân thể trong mùa hè có thể lựa chọn luyện các môn khí công hay các động tác dưỡng sinh tự nhiên rất tốt.
Động tác dưỡng sinh tự nhiên có hình thần cùng tu, dưỡng tâm tụ thần, đối với sức khỏe thân tâm đặc biệt có lợi.
Vui chơi cũng nên an tĩnh. Mùa hè nóng nực không thể lặn lội đường dài, tức là chỉ nên chơi gần. Sáng sớm, ban mai rạng đông, không khí trong sạch tươi mới, có thể đến vườn hoa lâm viên tươi tốt um tùm tản bộ luyện tập, thở cũ hít mới. Gần tối, nếu đi bộ chậm thong thả dạo qua ven sông, bờ hồ, hít thở gió mát có thể làm bạn tâm tĩnh như nước, thần an như mộng, gột hết phiền muộn buồn bực trong tâm, nắng nóng cũng thoắt tan biến.
2. Lưu ý khi dùng phòng điều hoà ?
Nắng nóng sẽ ra nhiều mồ hôi, bởi mồ hôi là dịch của tâm (tâm dịch – tân dịch ở tâm), làm cho khí của tâm hoả trong thân thể trở nên ôn hoà. Cho nên nói, mùa hạ không thể “tỵ nhiệt xu lương”, tức tránh nóng tìm mát quá chừng. Người hiện đại, cả ngày ở phòng điều hoà làm khí trong cơ thể không được lưu thông, mồ hôi không thoát được ra mà dễ phát bệnh. Những ai không coi trọng điều này sẽ xuất hiện trạng thái toàn thân đau mỏi, không thoải mái. Những người này nên tắm nắng vùng lưng từ 6-7 giờ sáng khoảng 10 – 20 phút mỗi ngày.
Ngoài ra, lúc thời tiết nóng nực, chúng ta nếu thường xuyên ra vào phòng điều hoà, nên chú ý đến sự thay đổi nhiệt độ đột ngột mà cơ thể chưa thích ứng kịp, lúc nóng lúc lạnh sẽ làm co hẹp mạch máu của tim, người có bệnh mạch máu sẽ dễ ảnh hưởng đến lưu lượng máu, có thể khiến tắc nghẽn động mạch vành, gây nhồi máu cơ tim cấp.
3. Tắm nước lạnh đột ngột để giảm nóng có sai lầm không ?
Lúc ra mồ hôi không nên tắm rửa, sẽ làm hàn khí nhập vào qua các lỗ chân lông. Như vậy dễ bị cảm hoặc mắc các chứng phong thấp. Sau khi ra mồ hôi nên lau khô, đợi nửa tiếng sau mới nên tắm rửa bằng nước ấm, như vậy sự mệt nhọc sẽ tiêu tan nhanh và trong người sẽ cảm thấy khoan khoái.
4. Phương pháp “Đông bệnh hạ trị”
“Đông bệnh” là những chứng bệnh phát tác vào mùa đông, “Hạ trị” là sớm tiến hành phòng bệnh và chữa trị ngay trong mùa hạ. Như vậy “đông bệnh hạ trị” nghĩa là tiến hành chữa trị các chứng bệnh mùa đông từ trong mùa hạ.
Đông y nhận ra rằng, một số chứng bệnh mạn tính như ho lâu ngày, viêm phế quản mãn tính ở người già, hen phế quản (thể hư hàn), tiêu chảy lúc sáng sớm (ngũ canh tả), viêm khớp (thẻ hàn tý), viêm mũi dị ứng (thể phong hàn)…thường hay tái phát hoặc trở nên trầm trọng hơn trong những ngày giá lạnh mùa đông.
Tuy nhiên, Đông y đã thực hiện theo phương pháp “cấp tắc trị tiêu, hoãn tắc trị bản” – bệnh cấp trị ngọn, bệnh hoãn trị gốc. Tức là trong thời gian bệnh phát tác, tập trung điều trị triệu chứng – chữa vào ‘ngọn’. Muốn chữa tận gốc cần tiến hành trị liệu các bệnh trên ngay từ mùa hạ, lúc mà bệnh tình đang tạm ổn định. Nếu làm được như vậy thì khi tới mùa đông bệnh sẽ đỡ tái phát, hoặc tái phát bệnh cũng biểu hiện nhẹ hơn. Nói chung chỉ cần bỏ chút ít thời gian điều dưỡng nhưng hiệu quả thu được lại rất khả quan.
III. Dưỡng sinh trong ẩm thực mùa hè
Trong mùa hè, quá trình trao đổi chất trong cơ thể con người diễn ra mạnh mẽ, dương khí phát ra ngoài, âm khí tiềm phục ở trong. Công năng của tỳ vị có xu hướng suy giảm vì nóng bức dễ uống nhiều làm cho dịch vị bị pha loãng, quá trình tiêu hóa và hấp thu thức ăn dễ bị rối loạn. Dưới đây là những lời khuyên hữu ích của cổ nhân về chế độ ăn uống dưỡng sinh trong mùa hạ.
1. Những đồ ăn thức uống trong mùa hạ giúp dưỡng sinh
Về phương diện ẩm thực, mùa hạ nóng, nên ăn các loại đậu. Trong đó đậu xanh giúp thanh phế nhiệt, đậu đỏ giúp trừ thấp khí, đậu nành và đậu đen dưỡng mộc khí, mà can mộc sinh tâm hỏa do đó giúp bình can, sơ tiết khí và dưỡng tân dịch.
Mùa hạ thuộc hoả, để tiêu trừ nắng nóng nên ăn các loại dưa, như mướp, dưa vàng, dưa hấu, dưa hồng, bầu và các loại dưa khác. Đặc biệt là dưa hấu có tác dụng thanh nhiệt giải thử , trừ phiền chỉ khát, đối với viêm họng, loét miệng, đau răng do phong hoả, thử nhiệt, tiểu tiện không thông, chứng tâm hoả vượng… đều có hiệu quả trị liệu.
2. Ăn dưa mùa hè có thể tiêu trừ đi nắng nóng
Dưa hấu tính hàn, người già nên ăn vào buổi trưa. Trong dân gian Đài Loan có một câu ngạn ngữ: “sẩm tối ăn dưa hấu, đêm đến đau bụng hành”. Năng lượng thân thể trong mùa hạ là “dương khí tại ngoại, âm khí tại nội”, đến đêm âm khí trong cơ thể trở nên càng thịnh. Do đó ăn dưa hấu nhiều dễ tích hàn (hàn thuộc âm) trợ thấp, tổn thương dương khí của tỳ vị. Nếu như trong mùa hạ ăn dưa hấu vào buổi tối hoặc ăn quá nhiều dưa sẽ dễ dàng tăng thêm khí hàn thấp, nửa đêm dễ nôn mửa, tiêu chảy.
3. Ăn nhiều các loại củ
Mùa hè nhiệt độ cao, cơ thể mất đi lượng nước nhiều, cần kịp thời bổ sung. Lượng nước trong củ là nước thiên nhiên, thanh khiết, dinh dưỡng, vốn có hoạt tính sinh học được lọc thông qua nhiều tầng màng sinh vật. Các loại củ chứa hàm lượng nước đều trên 90%. Hầu hết củ đều có tác dụng hạ huyết áp, bảo vệ thành mạch.
4. Ăn nhiều rau tính mát
Ăn các loại rau tính mát, có lợi cho sinh tân chỉ khát, trừ phiền giải thử, thanh nhiệt tả hỏa, bài độc thông tiện. Rau củ quả trừ bí ngô thuộc tính ấm ra, các loại khác như mướp dắng, mướp hương, dưa chuột, dưa gang, dưa hấu, dưa lê, cà chua, cần tây, rau xà lách… đều thuộc tính mát.
5. Ăn nhiều ‘rau sát khuẩn’
Mùa hè thì dịch bệnh đường ruột hay bùng phát. Ăn nhiều các loại ‘rau sát khuẩn’, có thể phòng ngừa bệnh tật. Loại rau này bao gồm: tỏi, hành, hành tây, hẹ. Trong những loại rau này có chứa nguyên tố sát khuẩn thực vật phổ rộng phong phú; đối với các loại cầu khuẩn, trực khuẩn, nấm, virus đều có tác dụng tiêu diệt và ức chế. Trong đó, tác dụng rõ ràng nhất là tỏi sống.
6. Dân gian tụng truyền: “Đông ăn củ cải, hè ăn gừng”
Mùa hè nên ăn nhiều gừng chút. Gừng là thực phẩm tính ấm, mùa hè lỗ chân lông cơ thể khai mở ăn gừng có lợi cho bài xuất khí thấp hàn.
7. Cháo đậu đỏ ý dĩ
Mùa hè ăn nhiều canh (cháo) đậu đỏ ý dĩ có thể bài trừ khí thấp hàn của cơ thể, lợi niệu.
Mùa hè ẩm thực nên thanh đạm, chất mềm, dễ tiêu hóa là chủ yếu. Bớt ăn đồ nhiều dầu mỡ béo ngậy và cay nóng bốc hỏa. Ăn uống thanh đạm có thể thanh nhiệt, phòng thử (nắng), liễm hãn (cầm mồ hôi), bổ dịch, còn có thể tăng cảm giác ngon miệng. Ăn nhiều rau củ quả tươi, vừa có thể đáp ứng dinh dưỡng cần thiết, lại có thể phòng tránh trúng thử (nắng). Thay vì ăn cơm nên ăn loãng, như cháo hạt sen… Còn có thể uống chút đồ uống thanh nhiệt, như nước ô mai, trà hoa cúc… Uống lạnh có độ, không được quá thiên nghiện đồ mát lạnh, nếu không sẽ tổn dương khí mà thương thân.
Trên đây là bài viết về dưỡng sinh giúp sống khỏe mạnh trong mùa hè, ngoài ra quý vị cần chú ý đến bài trí giúp khai vận Phong Thủy để gia đình có được chất lượng cuộc sống tốt nhất vào mùa hạ.
An Lee Sưu tầm và tổng hợp.
